ဘယ်ရီသီးလောက်လေးတွေသီးတဲ့ တောရှောက်ပင်

Glycosmis pentaphylla (Retz.) Correa,

Common name : orangeberry or gin berry.

Family: Rutaceae (citrus family)

Flowering. September

မတ္တရာက အမေ့အိမ်ရောက်တော့ ကွမ်းသီးခြံတွေဖက် ဆိုင်ကယ်နဲ့ ရောက်ဖြစ်တယ်။ ခြံအလယ်ရောက်သွားရင် မြင့်မားလှတဲ့ ကွမ်းသီးပင်တွေကြောင့် နေပြောက်မထိုးသလို အရှေ့အနောက် တောင်မြောက်ခွဲလို့မရနိုင်ပါဘူး၊ အရိပ်အာဝါသကောင်းလှတဲ့ ကွမ်းသီးပင် အုန်းပင်တွေရဲ့အောက်မှာ လောင်းရိပ်ကြိုက်သော တောရှောက်ပင်လေးတွေကိုတွေ့ကြရမှာပါ။ ရေနီမြောင်းနဘေးမှာလည်း အုပ်လိုက်စုစုလေးပေါက်ကြတယ်။

အခုရာသီက သူတို့ ဖူးပွင့်တဲ့လမို့ အပွင့်ဖြူဖြူလေးတွေမြင်ကြရမှာပါ။ တောရှောက်ပင်လေးတွေက သနပ်ခါး၊ ပျဉ်းတော်သိမ်၊ ယုဇန၊ သီးသီး၊ ရှောက်၊ သံပုရာ၊ လိမ္မော်မျိုးရင်းဖြစ်တဲ့ Rutaceae Family ထဲမှာပါပါတယ်။ အခြားသောအပင်တွေနဲ့မတူတာက ဒီအပင်လေးတွေမှာ ဆူးမပါပါဘူး။ ပြီးတော့ လူတရပ်သာသာ ခြုံပင် အပင်ငယ်မျိုးပါ။ ပင်စည်ကမာကြောပြီး အပေါ်မှာအဖုငယ်လေးတွေပါပါတယ်။အခြားအပင်တွေလိုမဟုတ် ငှက်မွှေးရွက်ပေါင်းလည်းဖြစ်လို့နေပြန်တယ်။ ရွက်မွှာအရေအတွက်က ၃ ခုကနေ ၅ ခုထိရှိနေတတ်တယ်၊ အရွက် အရေအတွက်အရ Penta ဆိုတာ လက်တင်စကားဖြစ်ပြီး ၅ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရပြီး Phylla ဆိုတာ (leaves) အရွက်ကိုဆိုလိုတာပါ။ ဒီအချက်ဟာ အခြားသော တောရှောက်များနဲ့ အဓိကခွဲခြားနိုင်သောအချက်တစ်ခုပါ။

အရွက်ကိုနေရောင်ထောင်ကြည့်ရင် ဂလင်းအစက်လေးတွေကိုမြင်ရမှာပါ။ အရွက်ကိုခွာလိုက်ရင်လည်း ရှောက်ရွက်နံ့ကိုခံစားရမှာပါ။ ပန်းခိုင်ကတော့ ထိပ်ထွက် ကြားထွက် ပန်းခိုင်ပေါင်းပါ။ ပန်းပွင့်လေးတွေက သေးငယ်ပြီးပုံပါအတိုင်း အဖြူရောင်ပါ။ ပွင့်ဖတ် ပွင့်ချပ် ၅ ခုစီပါပြီး တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ကွာလို့နေပါတယ်။ အပင်ရဲ့အခြေမှာ ကွေ့ကောက်သော အဖြူရောင်ပွင့်ချပ်လေးတွေ မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဝတ်ဆံဖို ၁၀ ခုပါပြီး anthers ရဲ့ ထိပ်ဖျားမှာ Apical gland လေးပါတာ မြင်ရမှာပါ။ အသီးလေးတွေကတော့ မြင့်တဲ့အတိုင်း ဘယ်ရီသီးလေးတွေအတိုင်းပါ ရင့်မှည့်ရင် အရောင်ပြောင်းပါတယ်။ ဒီအပင်က တိုင်းရင်းဆေးမှာ အလွန်ပဲထင်ရှားလှတယ်။

တောရှောက်လိမ်းဆေးရည်ဆိုတာ မသိသူမရှိသလောက်ပါပဲ။ ဆေးကို ကိုယ်တိုင်ဖော်စပ်နိုင်သလို အခြားသော ဆေးများအတွက်လည်း ပါဝင်ပစ္စည်းတစ်ခုအနေနဲ့ ရောစပ်အသုံးပြုနိုင်ပါသေးတယ်။ အရွက်တွေ ပင်စည် အခေါက်တွေက ထုတ်ယူထားတဲ့ (extracts) စစ်ထုတ်ပစ္စည်းတွေဟာ ထိခိုက်ဒါဏ်ရာရထားတဲ့ အသည်းတစ်သျှူးများကို ပြန်လည်ကျမ်းမာကောင်းမွန်စေတယ်၊ သုတေသနပြုထားချက်များအရ အမြစ် အခေါက် ကနေ ရတဲ့ (Extracts) စစ်ထုတ်ပစ္စည်း တွေဟာ ဝမ်းပျက် ဝမ်းလျောရောဂါတွေကို ပျောက်ကင်းစေနိုင်ပါတယ်၊ အမြစ်ပြုတ်ရေဟာ ကိုယ်လက်မအီမသာဖြစ်စေခြင်းကို သက်သာစေနိုင်တယ်၊ အမြစ်နဲ့ အရွက်ပြုတ်ရည်များဟာ အူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါတွေအတွက်အထူးကောင်းစေပြီး (protective medicine) ကာကွယ်ဆေး အနေနဲ့ ကလေးတွေမှာသုံးနိုင်တယ်။

အရွက်တွေဟာ appetitive, stomachic အနေနဲ့သုံးရသလို အမျိုးသမီး များအနေနဲ့ အရွက်ကို မီးကင်ထားတဲ့ အရည် (infusion of roasted leaves) တွေကို ခံတွင်းမြိန်ဆေး (appetizer) အနေနဲ့ အသုံးပြုနိုင်တာပါ၊ အိန္ဒိယတွေရဲ့ ရိုးရာတိုင်းရင်ဆေးတွေမှာ ဒီအပင်ကို ဝမ်းရောဂါ၊ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ အဆစ်အမြစ်ယောင်ခြင်း၊ သွေးအားနဲရောဂါ (anaemia) နဲ့ (jaundice) အသဲရောင်အသားဝါ ရောဂါများကုသရာမှာ အသုံးပြုကြပါတယ်။

အရွက်ကထွက်သောအရည်ကို အဖျားရောဂါ၊ အသည်းရောဂါ၊ သံခြဆေး (vermifuge) အနေနဲ့လည်းသုံးကြတယ်။ အရွက်ကိုထုထောင်းထားတဲ့ အဖတ်တွေနဲ့ ဂျင်းနဲ့ရောပြီး နှင်းခူနာနဲ့ အရေပြားမှာဖြစ်တတ်သော ကူးစက်ရောဂါတွေ ကုသရာမှာလည်းသုံးတယ်၊ အရွက်ပြုတ်ရည်ဟာ မျက်နှာဖောယောင်ခြင်းကို သက်သာစေတယ်။

တောရှောက်ပင်ဆိုတာ ကြားဖူးပေမဲ့ အပင်ကိုမြင်ဖူးသူနည်းလှပါတယ်။ ညောင်းညာ ကိုက်ခဲနေရင် တောရှောက်မြစ်လေးသွေးကာလိမ်းရင် သက်သာတယ်လို့ ငယ်ငယ်ကကြားဖူးခဲ့တယ်၊ ဒီအပင်အပြင် အခြားမျိုးကွဲလည်းရှိပါသေးတယ်၊ ဒီစာရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်က တိုင်းရင်းဆေးထက် အပင်နဲ့ သိပ္ပံအမည်မှန်ဖို့ရေးတာပါ။ တောရှောက်အမြစ် အဆီစစ်စစ်ရဖို့လည်း မလွယ်ပါဘူး။ အတော်လေးစုဆောင်းရမှာပါ၊ တိုင်းရင်းဆေးကျမ်းတွေမှာ သူ့အကြောင်းရေးထားတာအများကြီးပါ၊ အခု အချက်လေးတွေကတော့ အောက်ဖေါ်ပြပါ (website) ဝက်ဆိုဒ် ကနေ အဓိက ကိုးကားဖေါ်ပြတာပါ။ တောရှောက်ရိုင်းလေးတွေက အမြဲစိမ်းနေတာမို့ အချို့နိုင်ငံတွေမှာ အိမ်တွင်းအလှဆင်အပင်အဖြစ်အနေနဲ့တောင် စိုက်ပျိုးကြတယ်လို့သိရတယ်။ ကိုယ့်ဆီမှာတော့ အရိုင်းပေါက်ပင်အနေနဲ့ သိပ်တန်ဖိုးမရှိလှဖူး။ ဆေးဝါးထုတ်ရာမှာ တန်ဖိုးရှိလှတဲ့ ဒီအပင်လေးတွေကို မျိုးတုံးမသွားအောင် ထိန်းသိမ်းရင် တကယ်အကျိုးရှိမှာဘဲလို့တွေးမိရင်း......